Potansiyometre

Potansiyometre, dışardan fiziksel müdehaleler ile değeri değiştirilebilen dirençlerdir. Potansiyometrelerin daha güçlülerine daha yüksek akım değerine sahip devrelerde kullanılanlarına da reosta denir. Potansiyometrelerin daha çok karbon veya karbon içerikli direnç elemanlarından yapılmasına rağmen, reostalar ise krom-nikel direnç tellerinden yapılmaktadırlar. Potansiyometreler devrelerde akımı sınırlamak ya da gerilimi bölmek amacıyla kullanılırlar. (tr.wikipedia.org/wiki/Potansiyometre) Aşağıdaki resimde 1KOhm luk bir potansiyometre görülmetedir. Potansiyometre gerilim bölücü ve akım bölücü olarak kullanılabilir.

Potansiyometreye değerini (satın alırken seçilir Ör; 0 ohm - 1KOhm) üzerindeki madalı çevirerek bizim ayarladığımız bir direnç diyebiliriz. 1KOhm luk bir potansiyometrenin mandalı devreye bağlanış şekline göre en sona çevrildiği zaman üzeriden geçen akıma  1KOhm luk direnç uygular. Tam tersi yöne çevrildiği zaman ise gelen akıma aynen üzerinden geçirir. Bu sayede voltaj değerleri ayarlanabilir. Yani potansiyometre akım bölücü olarak kullanılabilir. Fakat hepsinden önce dirençler kullanarak gerlim bölme ve akım bölme işlemleri nasıl yapılır öğrenmek daha faydalı olacaktır. Öncelikle potansiyometre neye benzer ve çeşitleri nelerdir bakalım.

Aşağıdaki resimde değişik potansiyometre çeşitleri görülmektedir.

 

 Akım Bölme

Akım böleme işleminde dirençler paralel bağlanır. Formül olarak  V=I*R kullanılabilir.
R1 = 1kOhm

R2 = 100 Ohm
Aşağıdaki örnek için. V=I1*R1 ve V=I2*R2 dir. V ler eşit olduğundan. I1/I2=R2/R1 elimizdeki değerleri yerlerine yerleştirirsek. I1/I2 = 100/1000 dolayısıyla I1/I2 = 1/10 olur.  Buradan I2*10 = I1 eder. I1+I2 = 10 Amper odluğuna göre. (10*I2)+I2 = 10 Amper olur. Yani yaklaşıl olarak I1 = 10/11= 900 mA olur. Kalan 10-(10/11) = amper ise yaklaış I1 = 9.1 A  olacaktır.

 
Daha iyi bir şekilde anlaşılması açısından aşağıdaki örnek incelenebilir.

Gerilim Bölme

Gerlim bölmede kullanılan formül aşağıdadır. Gerilim bölmek için dirençler seri olarak bağlanır.

Bu formül ile aşağıdaki gibi seri bağlanmış dirençlerin bulunduğu devrede hesaplama yaptığımızda giriş gerilimin bölümdüğünü ve farklı direnç değerleri ile farklı çıkış gerlimleri üretilebilieceğini görebiliriz. Örneğin aşağıdaki devrede çıkış değeri V = 8.75 V olcaktır. Yani geirlimin 1/8 oranında düşütüğü gözlemlenir.

 

Artık gerilim bölmek ve akım bölmek nedir anlaşıldığına göre potansiyometernin içi yapısınada bakarak nasıl gerilimi kontrol edeceğimizi çıkarasyabiliriz. Potansiyometrenin iç yapısı aşağıdaki resimde görülmektedir. Ortaki mandal döndükçe direnç uygulayan metaryalin ne kadarlık bölümüne denk geldiğine göre uygulanan direnç değeri değişmektedir. Ör; potansiyo metreyi gerilim bölücü olarak kullnırsak. A bacağından +5V verildiği, B bacağının toprağa bağlandığı düşünülürse w bacağı bizim için kontrol etmek istediğimiz çıkış değeri olacaktır. Ör; 3V. Bu yaptığımız örnekte olduğu gibi A bacağı +, B bacağı toprak (A,B değişikte olabilir) olursa potansiyometre gerlim bölmek için kullanılabilir. Fakat akım bölücü olarak kullanmak istersek w bacağından akım verilir ise potansiyometrenin A ve B bacaklarından bölümüş olan akım alınabilir.